مشخصات کلی سخنرانی

• موضوع سخنرانی:

  تاریخ اسلام ۲ (جلسه شانزدهم)

• سال انتشار:

  1400

• سخنران :

  دکتر عبدالکریم سروش

• مخاطب:

خلاصه سخنرانی

در ادامه‌ی جلسه قبل، در این جلسه به موضوع «تاریخ اسلام» پرداخته شد. در ابتدا، بیان شد که اسلام همان تاریخ اسلام است و برای شناخت اسلام باید سیر تفاسیر آن را در تاریخ بشناسیم. دو دوره‌ی تاریخی برای تمدن اسلام ذکر شد: دوره تاسیس و دوره استقرار. دوران تأسیس تا هفتاد سال ادامه داشت و با جهاد و کشورگشایی همراه بود و بسیاری از اخلاقیات اسلامی مانند زهد و قناعت در این دوران ظاهر شدند. در دوران استقرار بیشتر به ایجاد نظم و امنیت توجه می‌شد و مسلمانان به فلسفه، هنر و علم روی آوردند. همچنین بیان گردید که از حیث عقیده و اندیشه نیز در تاریخ اسلام دو دوران پیشاارتدکسی و ارتودکسی داریم. در دوره‌ی اول، اعتقادات آزاد بود و در مورد هر عقیده‌ای بحث انجام می‌شد. اما در دوران ارتودکسی چارچوب عقاید مشخص شد و قرائت‌های قرآن و مکاتب فقهی محدود شدند. در ادامه، دو دیدگاه مهم در اسلام، یعنی معتزله و اشاعره، بررسی شدند. معتزله با نگاه عقلانی خود به مفاهیمی مانند عدل الهی و معاد پرداختند، در حالی که اشاعره بیشتر بر جنبه‌های جزمی و تجربی این مفاهیم تأکید داشتند. شیعه به اندیشه معتزله نزدیکتر است. در ادامه بر نقش متمایز ایرانیان در حفظ هویت فرهنگی خویش میان کشورهای اسلامی تاکید شد. همچنین موضوع مهم دیگری که به آن پرداخته شد، انحطاط تمدن اسلامی بود. سه دلیل برای آن ذکر گردید: حمله مغولان، رشد افراطی تصوف و نظام‌های استبدادی. پس از این انحطاط، مسلمان‌ها دچار بحران هویت و بحران معرفت شدند. برای رفع بحران هویت، بر فقه تاکید کردند و در مقابل بحران معرفت سعی در اسلامی‌سازی علوم مختلف کردند. اما هر دو بیراهه بود و نتیجه‌ای دربرنداشت.

نکات برجسته سخنرانی

1.   جبری بودن یا نبودن حوادث تاریخی، دقیقه: ۲۶:۵۰

2.   دوران تاسیس اسلام، دقیقه: ۳۳:۱۵

3.   دوران استقرار اسلام، دقیقه: ۳۷:۵۰

4.   دوران ارتودکسی و پیشا ارتودکسی در اسلام، دقیقه: ۴۴:۳۶

5.   اتفاقات پس از ارتودکسی شدن اسلام، دقیقه: ۴۸:۴۲

6.   عدم پایه‌گذاری مکاتب فقهی توسط امامان شیعه، دقیقه: ۵۲:۵۷

7.   انشقاق معتزله و اشاعره در تاریخ اسلام، دقیقه: ۵۶:۰۸

8.   اهمیت بیشتر امنیت بر عدالت در دوران استقرار، دقیقه: ۱:۰۳:۵۳

9.   ایجاد تصوف در اسلام، دقیقه: ۱:۱۰:۰۸

10.  آشنایی مسلمانان با مسیحیت و فلسفه یونان در دوران استقرار، دقیقه: ۱:۱۳:۰۰

11. جایگاه متمایز ایران در تاثیر گرفتن از اسلام، دقیقه: ۱:۲۰:۳۱

12.  انحطاط تمدن اسلامی، دقیقه: ۱:۲۴:۳۱

13. بحران هویت و معرفت در مسلمانان و واکنش نسبت به این بحران‌ها، دقیقه: ۱:۲۷:۱۴

14.  نقد این دیدگاه که «اسلام فقط تاریخ اسلام است»، دقیقه: ۱:۲۹:۳۵

منابع نامبرده شده در طول سخنرانی

علی شریعتی، آیت‌الله نائینی، غزالی، محمد ارکون

پرسش و پاسخ های مطرح شده در حین سخنرانی :